Ik hoorde iemand zeggen: in de oorlog konden we tenminste nog naar de kerk. Ik denk dat ze de Tweede Wereldoorlog bedoelt.
Daardoor dacht ik opeens aan een gedicht, nou ja meer een soort recept van Dietrich Bonhoeffer, de dominee en Duitse verzetsheld. Hij schreef het in 1944, toen hij al een sterk vermoeden moet hebben gehad dat zijn gevangenschap zal uitlopen op de dood. De aanslag op Hitler, waarbij hij betrokken was, mislukte.
Dit recept / gedicht Mijlpalen op weg naar de vrijheid vond ik altijd een beetje raar. Ik bewonderde Bonhoeffer om zijn verzet en zijn radicale theologie: trouw aan de aarde. Maar dit stukje Bonhoeffer begreep ik niet. Nog steeds niet helemaal, maar wel steeds beter.
Die discipline, daar moest ik ooit – als twintiger net bevrijd uit een zeer ordelijk en geregeld bestaan – niets van weten. Maar langzamerhand ben ik die steeds meer gaan waarderen. Niet als iets dat iemand aan je oplegt, maar als iets waar je jezelf in kunt voegen. Zo kan bijvoorbeeld het ritme van een kloosterleven, behalve veel orde, je ook veel vrijheid geven. Het gaat bij Bonhoeffer niet alleen om een uiterlijke discipline, maar ook om een discipline van je innerlijk. Ook dat kan je helpen vrijheid te vinden, zolang als je maar niet vergeet dat een mens niet alleen uit ‘wil’ bestaat. Ook je zinnen en begeerten moeten een plaats krijgen in je dagelijks leven.
De daad, ja typisch weer Bonhoeffer. Niet het dromen, de mooie vergezichten – geen vrome en verheven woorden maar het handelen. Dat geeft vrijheid. Maar dan wel doen dat gedragen wordt door Gods woord. Hij bedoelt daarmee: handelen met het oog op de menselijkheid.
Het lijden, dat heeft te maken met niet meer kunnen doen. Het is echt lijden aan de machteloosheid en de eenzaamheid. Bonhoeffer zit in zijn cel in de gevangenis. Hij kan zijn leven alleen maar overgeven. De bundeling van zijn aantekeningen uit de gevangenis heet niet voor niets ‘Verzet en overgave’.
De feestelijkheid waarmee hij de dood onthaalt doet ons misschien vreemd aan. Zijn vertrouwen op God, geeft Bonhoeffer die onbevangenheid tegenover de dood. De laatste woorden die de dag voor zijn dood van hem zijn opgetekend zijn: ‘dit is het einde, voor mij het begin van het leven’. Dit vertrouwen geeft hem een bijzonder geestelijke vrijheid tegenover zijn beulen.
Voor hen die dezer dagen in isolatie zitten of leven met de dood voor ogen, kunnen deze Mijlpalen op weg naar de vrijheid misschien iets van troost en richting geven.
domie Tjalling
Reageren? Mail / bel met Tjalling Huisman: 0596 571393 / tjhuisman27@gmail.com
