Iemand leende mij Het boek van vergeving. Zo’n vijf jaar geleden heb ik ‘vergeving’ aan een studieverlof gewijd, dus ik ben nogal op dit onderwerp betrokken.
Het boek in geschreven door de Tutu’s: Anglicaans bisschop Desmond Tutu en zijn dochter Mpho Tutu, die priester is in dezelfde kerk. De ondertitel van het boek is: in vier stappen naar harmonie met onszelf en de ander.
Het is een prachtig boek, geschreven door twee mensen die ervaring hebben met hoe moeilijk en hoe heilzaam het is om te vergeven. Desmond Tutu was voorzitter van de Waarheids en Verzoeningscommissie in ZuidAfrika, die is ingesteld na de afschaffing van de ‘apartheid’. Als kind maakt hij mee hoe zijn vader zijn moeder mishandelde. Mpho Tutu maakte mee dat haar huishoudster Angela vermoord werd bij een roofoverval. Aan deze Angela is het boek opgedragen.
In het boek wordt eerst een aantal vooroordelen over vergeving opgeruimd, bijvoorbeeld: vergeving is een teken van zwakte. Wetenschappelijk onderzoek wordt genoemd waaruit blijkt dat vergeving gezondheid van lichaam en geest bevordert.
Daarna leggen de schrijvers het viervoudige pad van vergeving uit. Daarmee is het boek een zelfhulpboek, maar dan wel een van de goede soort. Haarfijn wordt uitgelegd hoe vergeving en wrok – het tegendeel daarvan – werken in de psyche van een mens. Steeds opnieuw wordt de mogelijkheid om te vergeven gelegd in de handen van het slachtoffer. Het slachtoffer bepaalt of en wanneer hij / zij wil / kan vergeven, het slachtoffer is de eerste die de vruchten plukt van het proces van vergeving.
Kort zal ik het viervoudige pad hier beschrijven.
De eerste stap is ‘het verhaal vertellen’. Het verhaal van dat wat je is overkomen vertellen aan iemand bij wie je je veilig voelt.
De tweede stap is ‘de pijn benoemen’. Stem geven aan de pijn die je gedaan is: de woede en het verdriet, de afkeer en de schaamte. Het is een fase van rouw, waarin het slachtoffer gaat beseffen dat zijn / haar leven nooit meer hetzelfde zal zijn.
De derde stap is ‘vergeving schenken’. Het is de manier om vrij te worden en niet vast te blijven zitten in de eindeloze kringloop van je verhaal vertellen en de pijn benoemen. Het is de manier om je leven weer in eigen hand te nemen. Maar wel op je eigen tijd.
De vierde stap is ‘de relatie vernieuwen of loslaten’. Als je eenmaal vergeven hebt, kan dat betekenen dat je verder wilt met degene die jou iets heeft aangedaan. Maar de schrijvers zijn realistisch genoeg om te beseffen dat dat niet altijd kan, je kunt de relatie ook loslaten.
Bij vergeving speelt voor de beide Tutu’s ook het Afrikaanse begrip Ubuntu een rol. Een definitie van Desmond Tutu: Iemand met ubuntu staat open voor en is toegankelijk voor anderen, wijdt zich aan anderen, voelt zich niet bedreigd door het kunnen van anderen omdat hij of zij genoeg zelfvertrouwen put uit de wetenschap dat hij of zij onderdeel is van een groter geheel en krimpt ineen wanneer anderen worden vernederd of wanneer anderen worden gemarteld of onderdrukt.” Mensen zijn met elkaar verbonden. Als je erkent dat er een gedeelde menselijkheid is, dan besef je ook dat jij – net als een ander – een mengeling bent van goedheid en slechtheid.
Het boek van vergeving is een optimistisch boek, de toekomst is open. Je hoeft geen gevangene te blijven van je verleden, mensen kunnen in hun leven kiezen voor vrijheid, zelfs als ze gevangen zitten.
Dat geldt niet alleen voor de “grote dingen”, in de woorden van het boek: ‘Wanneer ik een vergevingsgezinde in plaats van een wraakzuchtige houding ontwikkel, vergeef ik niet alleen bepaalde daden maar word ik een vergevingsgezinder persoon…. Vanuit een vergevingsgezinde houding begin ik de wereld niet wrokkig maar met dankbaarheid te bezien.’
Uitgeverij Het Spectrum, 2014, Desmond en Mpho Tutu, Het boek van vergeving.
ds Tjalling Huisman
