April 2023 is er een start gemaakt met het scheurherstel als gevolg van de aarbevingsschade in de gewelven en muren van de Mariakerk op ‘t Zandt. In totaal werden er 149 scheuren geconstateerd en gerepareerd. Het werk duurde tot in december, en tot in maart van dit jaar worden er kleine puntjes op de i gezet. Omdat er in een periode van 7 maanden een vaste steiger in de hele kerk zou staan is er door Stichting Groninger Kerken (GK), eigenaar en opdrachtgever, gevraagd om ook sobere en doelmatige conserverende handelingen uit te voeren aan de overige schilderingen in het kader van de SIM (Subsidieregeling Instandhouding Monumenten). De toestand van de schilderingen was wisselend. Sommige schilderingen waren zo goed van conditie dat er hooguit een uur onderhoud nodig was. Andere schilderingen bleken ernstiger onthecht waardoor er soms uren aan gewerkt is. Dit was vooral het geval bij de grootste schildering; het ‘Laatste oordeel’.
Van te voren was de grote aanwezigheid van
zoutuitbloei aan het oppervlak goed zichtbaar. Er viel veel schade te verwachten. Dit was een understatement. De schildering ‘het Laatste Oordeel’ bleek enorm kwetsbaar, onthecht en fragiel. Helaas zijn er een hoop details vervaagd en pigmenten verloren gegaan sinds de blootlegging in de jaren ’60.
Naast het conserverende werk aan de schilderingen bevatte de opdracht ook het ‘fatsoeneren’ van al het omliggende restauratiepleisterwerk uit de jaren ’60. Om budgettaire redenen (SIM) werden deze werkzaamheden beperkt tot het vervangen van de écht verwoeste delen, het terugdringen van de zouten en het opnieuw bepleisteren en schilderen van de aangetaste delen. Ook moest er veel roze latexverf verwijderd worden. Latexverf kan niet tegen vocht en sluit het oppervlak af. Het hoort niet thuis in een kerkgebouw als dit. Het metselwerk van de Mariakerk is behoorlijk zoutbelast. Het werk werd een strijd tegen de zouten en in de toekomst zal dat niet anders zijn. Wat hierbij een grote rol speelt is de enorme binnenschil van harde cementpleister in het interieur. Achter deze schil bevindt zich op veel plekken vocht of zoutophoping. Dit uit zich in verkleuringen of het afknappen van de cementlaag. Het poreuze aanwezige historische kalkpleisterwerk werkt hiernaast als een spons voor condensvocht. Of als een doorgeefluik voor vocht uit het achterliggende metselwerk. Het staat onder hoge druk. Afgezien van de fragmenten muurschildering werd in de jaren ’60 al het door zout verwoeste kalkpleisterwerk van de wanden vervangen door een cementpleister. In cement zit sowieso zout. Daarnaast is de grote zoutbelastheid in het metselwerk ook te verklaren door de ligging van ’t Zandt. Al sinds het ontstaan van ’t Zandt werden de inwoners en hun woningen en kerken overvallen door het zeewater. De vele watervloeden hebben hun sporen, het zout, achtergelaten in de Mariakerk. De oplettende kijker zal zien dat de karikaturale figuren, zoals het vrouwtje boven de deur, de nar in het gewelf en de figuur met het kapje, een kleine metamorfose hebben ondergaan. Door het vervangen van cementpleister rondom deze figuren moesten de retouches uit de jaren ’60 die erop stonden opnieuw gezet worden. Op de Beeldbank van de RCE troffen wij beelden aan van de situatie toen deze figuren net ontdekt werden. We hebben het deel wat gereconstrueerd was door onze voorgangers nu iets meer waarheidsgetrouw kunnen terugbrengen. Voor de rest van alle historische fragmenten geldt; het is wat het is… Hoe meer je aanvult, hoe minder authentiek het beeld wordt. Laten we koesteren wat er is. Een oeroude kerk met fragmenten van schilderingen die ons rechtsstreeks terugvoeren naar de Middeleeuwen en het verhaal van de mensen die er toen woonden. Een kerk om trots op te zijn.
Wij hebben ons verblijf in ’t Zandt als een warm bad ervaren. Landgoed de Camping was een heerlijke plek om te overnachten. En dan de avondwandelingetjes door het dorp, de brandweerauto, de ransuilen die ons om de oren vlogen, de kinderen van basisschool de Zandplaat die de steiger bezochten. Ook de belangstelling van omwonenenden en de warme soep die kwam toen het koud begon te worden. Enorm bedankt voor de gastvrijheid het afgelopen jaar.
Groeten van restaurateurs Aafje Bouwhuis en Nanon Journée (ouou.nl), samen met Daniël Oudman, Lynn van Rijnsoever, Anne Rupert en Jasmijn Krol.
